Bank centralny to instytucja, która ma kluczowe znaczenie dla gospodarki każdego kraju i odpowiada za prowadzenie polityki pieniężnej oraz kursowej państwa. Ma również duży wpływ na stabilność systemu bankowego. Polskim bankiem centralnym jest Narodowy Bank Polski z siedzibą w Warszawie. W poniższym artykule przybliżamy postać tej jednostki bankowej.
Bank centralny – co to jest?
Bank centralny kreuje dwa rodzaje pieniądza, jakimi są centralny pieniądz gotówkowy oraz pieniądz bezgotówkowy (wkładowy/żyrowy).
Centralny pieniądz gotówkowy charakteryzuje się doskonałą płynnością i obsługuje sferę konsumpcyjną oraz dochodową, jako „środek płatniczy” . Daje także możliwość zwalniania z zobowiązań.
Z kolei pieniądz bezgotówkowy, pełni funkcję centralnego pieniądza rezerwowego. Występuje tylko w formie zapisów na bankowych rachunkach depozytowych. Bank centralny jest instytucją, która posiada monopol kreacji pieniądza centralnego, który jest niezbędny bankom komercyjnym dla ich prawidłowego funkcjonowania.
Bank centralny – jakie funkcje?
Bank centralny pełni trzy zasadnicze funkcje, mianowicie:
- Bank państwa
To najważniejszy bank w kraju, związany ze sferą monetarną realizowaną za pomocą specjalnych narzędzi. Odpowiada za stabilność pieniądza w gospodarce rynkowej. W tym zakresie prowadzone są rachunki bankowe rządu oraz centralnych instytucji państwowych. Zajmuje się także państwowymi funduszami celowymi i państwowymi jednostek budżetowych, a także, realizuje ich zlecenia płatnicze. Ponieważ zajmuje się obsługą budżetu państwa bank centralny, nazywany jest potocznie kasjerem rządu.
- Bank banków
Bank centralny ma również wpływ na wielkość akcji kredytowej banków oraz nasilenie kreacji pieniądza bezgotówkowego. Wiąże się to z tym, że na rachunkach banku centralnego utrzymywane są rezerwy pieniężne innych banków, a sam stanowi dla nich źródło rezerwy kredytowej. Prowadzone są skrupulatne rozliczenia z bankami oraz innymi instytucjami finansowymi, sprawdzane są systemy rozliczeń pieniężnych i prowadzone są bieżące rozrachunki międzybankowe. Bank centralny aktywnie uczestniczy również w międzybankowym rynku pieniężnym. Jest także odpowiedzialny za stabilność i bezpieczeństwo całego systemu bankowego. Pełniąc tę funkcję, sprawuje też kontrolę nad działalnością banków komercyjnych, a zwłaszcza nad przestrzeganiem przepisów prawa bankowego.
- Bank emisyjny
W tym wypadku Bank centralny ma wyłączne prawo do emisji pieniądza gotówkowego. Związane jest to z emisją znaków pieniężnych, organizacją obiegu pieniężnego oraz regulacją podaży pieniądza. Odbywa się to za pomocą stóp procentowych oraz operacji otwartego rynku. Określa również wielkość emisji oraz moment wprowadzenia pieniądza gotówkowego do obiegu. Jest odpowiedzialny za obieg pieniężny oraz reguluje ilość pieniądza w obiegu.
Bank centralny oprócz tego, że pełni funkcję nadzorcy banków, reguluje także funkcje banków komercyjnych. Ma to na celu zapewnienie bezpieczeństwa banków oraz zgromadzonych w nich wkładów pieniężnych, oraz dbanie o płynność finansową w systemie bankowym. Bank centralny może występować także jako kredytodawca ostatniej instancji. W sytuacji pojawienia się problemów związanych z płynnością finansować bank komercyjny może otrzymać pomoc finansową w postaci kredytu redyskontowego lub kredytu lombardowego.
Można by powiedzieć, że Bank centralny to swego rodzaju serce bankowości. Ze względu na wiele pełnionych funkcji, jest kluczowym elementem systemu bankowego wokół którego, kręci się nasze życie oraz świat, który nas otacza. Bez niego zapanowałby niebywały chaos.